Nghệ thuật giao tiếp: Những kiểu người trong vấn đề phản biện

Sự thật và sự huyễn hoặc trong tâm trí con người

Tâm trí, hay bộ não con người là trung tâm của mọi hành động, tạo ra những thứ riêng biệt và những thế giới quan khác nhau. Những kinh nghiệm phong phú xuất phát từ sự tương tác đối với tâm trí và thế giới. Nó tư duy, nó cảm nhận, nó ham muốn. Và cũng chính vì những lẽ đó, tiêu chuẩn của một con người là phải tư duy, phải có ham muốn. Nó lĩnh hội được chân lý, loại bỏ sai lầm, song nó cũng là thứ thêu dệt nên những định kiến, - tâm trí con người ấy. Nó dễ dàng tin vào cái sai tương tự như cái đúng. Thật vậy, đúng sai trên thế giới này là tương đối, cũng chỉ là khái niệm do con người thêu dệt nên mà thôi, và chúng ta thống nhất hiểu với nhau như thế.

Tâm trí có thể yêu và ghét, nó có thể vị tha, đồng thời cũng độc ác. Nó có thể khiêm tốn, có thể ngạo mạn ngất trời. Làm thế nào con người tạo ra trong chính mình một hỗn hợp thiếu nhất quán giữa những thứ lý tính và phi lý tính như vậy? Nó tự lừa chính nó, tự huyễn hoặc chính mình, đánh lừa bởi lý trí. Con người là loài "tự huyễn hoặc", ngụy biện, ảo tưởng, thói nước đôi, là những tính căn bản của con người trong trạng thái tự nhiên chưa được mài dũa. Thay vì loại bỏ đi những khuynh hướng đó, bản thân giáo dục, xã hội lại làm chúng thêm phức tạp và mơ hồ hơn bao giờ hết.

Những con người thiếu tinh thần phản biện

Một số lượng lớn những người trong xã hội, họ không tự do trong việc quyết định hay nói đúng hơn, họ bị quy về mặt xã hội, họ chỉ biết tin những gì xã hội quy định và nghĩ đó là tiêu chuẩn. Tâm trí của họ là sản phẩm các lực của xã hội, còn lực cá nhân của họ thì không hiểu, thậm chí là không quan tâm. Đó là những niềm tin dựa trên định kiến, đây là những công dân mẫu mực mà nhà nước khá là mong muốn, vì thực họ dễ bị cai trị. Ví dụ, niềm tin rằng đàn ông trụ cột gia đình, còn đàn bà chỉ việc sinh đẻ, chẳng cần phải học tập gì, biết chữ là được, biết làm bếp núc, còn lại thì chỉ như một cái máy biết nghe lời là ổn. Thực ra niềm tin này đến ngày nay vẫn còn tồn tại.

Những người như vậy thường tập trung trực tiếp vào những gì trực tiếp tác động tới họ, nhìn thế giới thông qua con mắt một người dân tộc chủ nghĩa, lấy tộc người làm trung tâm, họ gán mác khuôn mẫu chung lên những người khác, đây là dạng của những người chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Khỏi phải kể ra hậu quả của những người này gây ra cho thế giới nói chung cũng như dân tộc nói riêng, Phát-xít là một ví dụ. Khi những niềm tin của họ bị tham vấn, họ lại quay lại đáp trả với lối tư duy trẻ con và đầy cảm xúc. Họ uất ức khi chính kiến của họ bị nghi ngờ, bị chỉnh sửa, họ muốn mình là trung tâm, muốn mình là ưu tiên số một, họ sống trong một thế giới chỉ có một màu xám, - những con người bảo thủ. Tự xem mình là "người tốt" là "chính nghĩa", còn những người đối lập là "kẻ xấu", "phản diện". Truyền thông đại chúng lại rất ưa thích những cá nhân này, vì họ chẳng có tinh thần phản biện, họ xem chính truyền thông là trung tâm tư tưởng, những thứ phức tạp tinh vi được quy về sự đơn giản hóa. Xuyên tạc chẳng quan trọng, sự thật cũng chẳng liên quan, niềm tin là tất cả.

Những con người thao túng (tư duy phản biện nghĩa yếu)

Có một nhóm người nhỏ hơn trong việc thao túng và kiểm soát. Những người này khéo tập trung vào việc theo đuổi lợi ích của riêng mình mà không cần để ý tới lợi ích của người khác. Dù họ cũng có chia sẻ chung nhiều khía cạnh cùng với những người thiếu tinh thần phản biện, họ vẫn có những điểm riêng biệt. Họ hùng biện một cách thuyết phục hơn, tinh xảo hơn, và nhìn chung, cũng có địa vị tương đối. Đa phần thì họ thành công hơn so với những người thiếu tư duy phản biện. Về cơ bản, họ không quan tâm đến việc làm gia tăng các tri thức hay giá trị đạo đức, thuần lý,... cái họ muốn là phương thức đạt mục đích sau cùng, họ rất cẩn thận trong việc để lộ mình ra để tìm điểm chung với người họ thao túng.

Kẻ thao túng là những người bất đồng, những người phê phán song hiếm khi thấy được tầm nhìn sâu sắc. Những kẻ thao túng không sử dụng trí tuệ cho mục đích tốt đẹp chung, bởi sau cùng những gì họ cần là lợi ích. Các công cụ như, mị dân, kiểm soát, thống trị là những công cụ điển hình của nhóm người này.

Họ muốn ảnh hưởng đến niềm tin và hành vi của người khác. Họ hiểu biết sâu về những gì khiến con người ta dễ bị thao túng. Kết quả là, họ xuất hiện trước đám đông khiến người ta liên tưởng tới một con người quyền lực, có đạo đức, có thẩm quyền, một đức ngài. Chẳng hạn như các chính trị gia, những con người có những bài diễn thuyết cực hay, hoành tráng, khiến đám đông hò hét, nhưng sau cùng là trống rỗng về trí tuệ, vì mục đích là khiến đám đông thốt lên chứ không phải để đám đông im lặng suy nghĩ.

Một kẻ mị dân, không bao giờ là một nhà phê phán xã hội đích thực cả mà chỉ là một kẻ biện thuyết, vì họ cố khuấy động cảm xúc dân chúng bằng cách viện đến cảm xúc, định kiến,... hòng nhanh chóng chiếm được cảm tình và để thâu tóm quyền lực. (theo Webster's New World dictionary)

Những con người có tinh thần phản biện (tư duy phản biện nghĩa mạnh)

Cuối cùng là một nhóm người còn ít hơn nữa, có trí tuệ sáng suốt nhưng lại không muốn kiểm soát và thao túng người khác. Đó là những người biết kết hợp tư duy phản biện, tinh thần công bằng, sự tự nhận thức bản thân và một ham muốn phụng sự mục đích chung. Họ đủ phức tạp để nhìn ra cách những người tư lợi sử dụng kiến thức về cảm xúc con người và nghệ thuật hùng biện để lôi kéo họ cho những mục đích ích kỷ. Họ ý thức rõ về hiện tượng xã hội truyền thông đại chúng, của cỗ máy thuyết phục truyền thông và sự kiểm soát xã hội. Họ là những người nhìn ra những điều mà người thường không thể nhận thấy, hay nói theo cách triết học thì những người đó không thể tự biết chính chính mình. Kết quả là, họ là những người có nhận thức cực kỳ sâu sắc đến mức không thể bị thao túng và đạo đức thuần khiết tới mức việc bị kiểm soát hay kiểm soát chẳng ảnh hưởng đến họ.

Nói theo một cách khác, theo Ayn Rand, họ là những con người sáng tạo, những người dẫn đầu. Họ có cái nhìn rộng mở, cái nhìn dẫn dắt xã hội. Nhưng hầu hết con người ta thường không thể nhận biết và đều từ chối chính "những món quà" của người sáng tạo. Bởi những người sáng tạo ấy họ khác biệt với xã hội, họ chính một tỷ lệ cực nhỏ trong dân số khiến chúng ta nhầm lẫn họ như những kẻ dị biệt.

Không ai sinh ra là có sẵn một tinh thần công bằng cả, thoạt đầu thì ai cũng như ai, chúng ta tập trung vào những ham muốn, sự đau đớn, mối quan tâm chính mình. Ban đầu chúng ta quan tâm đến những nhu cầu của người khác vì ta buộc phải làm thế, và phải trải qua một cam kết với chính bản thân mình để đi đến nơi có trái táo trí tuệ. Nói một cách khác, chiến đấu vượt qua với chính con quỷ bên trong chính bản thân mình, vượt qua những thứ cảm xúc, cảm giác tầm thường nhỏ nhen ấy, kiểm soát chúng và chiến thắng chúng, trở nên minh triết.

Họ là những người muốn thảo luận một cách công khai, chỉ ra những mặt bất đồng cũng như các mặt thống trị. Họ muốn người khác hiểu rằng, khi đã có nhiều góc nhìn đa chiều về các mặt bất đồng thì họ có thể tránh khỏi việc bị thao túng, dắt mũi. Chỉ những ai có khả năng tự phê phán, tự phản biện, tự biết chính mình mới có thể đánh giá được bản thân đang vướng vào mức nào vào sự thao túng của xã hội, tâm lý và trí tuệ của người khác.

Cập nhật lúc 11:43 am.