Who ever lov’d that
lov’d not at first sight?
(Ai
yêu mà lại chẳng yêu ngay từ lúc mới thoạt nhìn?) (Shakespeare, As you like
it).
Về
quan điểm này, đáng kể là đoạn văn sau đây trong cuốn tiểu thuyết Guzman
d’Alfarache của Mateo Aleman, nổi danh hàng hai trăm năm mươi năm nay: No es
necessario, para que uno ame, que pase distancia de tiempo, que siga discurso,
ni haga eleccion, sino que con aquella primera y sola vista, concurran
juntamente cierta correspondencia ô consonancia, o lo que aca solemos vulgarmente
decir, una confrontacion de sangre, à que por particular influxo suelen mover
las astrellas.
(Khi
đã yêu, người ta chả cần phải để lâu, phải suy nghĩ, phải chọn lựa; nhưng ngay
từ cái nhìn đầu, nhìn một cái thôi cũng đủ cho hai lòng giao hợp, hay cái mà ta
thường gọi là tương cảm máu huyết, một sự tương cảm thường được một sự ảnh
hưởng của các sao kích thích).
Vì
thế cho nên khi mất người yêu, hoặc vì địch thủ hay vì tử thần, đối với kẻ yêu
say đắm, đó là một nỗi đau khổ hơn hết, vì là một đau khổ có tính chất siêu
việt, ở chỗ không những nó chỉ đập vào cá tính của hắn, mà còn xúc phạm đến cả
cái yếu tính vĩnh cửu của hắn, đến sự sinh tồn của chủng loại, của ý chí đặc
biệt và của cái mệnh lệnh của ý chí giao phó sứ mạng cho hắn. Vì thế mà khi
ghen, người ta đau khổ thật là khủng khiếp và phải chăng cái hy sinh lớn lao
nhất là nhường người mình yêu cho kẻ khác. Kẻ anh hùng cho rên rỉ là xấu hổ,
trừ rên rỉ vì tình; vì khi rên rỉ vì tình, không phải họ, mà chính là chủng
loại rên rỉ. Trong vở Grande Zénobie của Calderon, vào hồi hai, có một cảnh giữa
Zénobie và Décius, trong đó Décius nói:
Cielos, luego tu me
quieres?
Perdiera cien mil
victorias
Volvierme,...
(Trời
ơi! Em yêu anh thật sao! Nếu vậy anh sẽ từ bỏ ngàn chiến thắng, anh sẽ trở về,
...)
Ở đây, danh vọng, cho đến bách chiến bách thắng, đã bị loại ngay khi ái tình, tức là quyền lợi của chủng loại, lâm cuộc và thắng hẳn hoi; vì quyền lợi của chủng loại, so với bất cứ quyền lợi nào khác dù quan trọng mấy đi nữa, cũng vẫn là tối thượng. Riêng đối với nó, danh vọng, bổn phận, thủy chung đều phải nhường bước sau khi đã chống lại mọi cám rỗ khác, kể cả sự đe dọa của thần chết. Cũng vậy, trong đời sống riêng tư, trên điểm này người ta thường bất chấp lương tâm: đó là trường hợp của những người bình thường chân chính ngay thẳng lại trắng trợn ngoại tình một khi tình yêu say đắm, tức là quyền lợi của chủng loại, đã xâm chiếm họ. Mọi sự diễn ra như thể lúc họ tưởng mình đã ý thức được một cái gì còn chính đáng hơn là cái chính đáng của các quyền lợi cá nhân xưa nay; đó chính là vì họ hành động theo quyền lợi chủng loại. Trên điểm này, Chamfort từng nói một lời đáng kể: khi một người đàn ông và một người đàn bà yêu nhau mãnh liệt, tôi thiết tưởng, dù cho có trở ngại gì ngăn cách đi nữa, chẳng hạn, chồng, cha mẹ, v.v... đôi tình nhân kia vẫn là của nhau, do định luật Thiên nhiên, họ vẫn thuộc về nhau thuận theo lẽ trời, bất chấp các luật lệ và công ước của con người. Những ai phẫn nộ về lời này xin hãy xem lại Thánh Kinh hẳn phải lấy làm lạ rằng Chúa cứu rỗi sẵn sàng tha thứ người đàn bà ngoại tình đến thế nào, vì cho rằng tội lỗi đó nằm sẵn ở trong lòng tất cả những kẻ có mặt.
Xét theo quan điểm này thì phần lớn vở Decameron chẳng khác gì là một sự diễu cợt và miệt thị ra mặt của tinh thần chủng loại đối với các quyền hạn cùng quyền lợi của các cá nhân mà nó chà đạp. Khi các vấn đề môn đăng hộ đối, giai cấp chênh lệch, hay những hoàn cảnh éo le tương tự đứng ra ngăn cản sự phối hợp giữa đôi tình nhân yêu nhau tha thiết, tinh thần chủng loại cũng không thèm đếm xỉa đến chúng và cho chúng là trò vụn vặt; một khi nó đã theo đuổi những cứu cánh liên quan đến hằng hà thế hệ thì nó đá tung các định chế cùng các cố chấp ấy của con người.
Cũng
vì cái lý do sâu sắc ấy mà khi yêu nhau say đắm người ta sẵn sàng mạo hiểm và
con người bình thường rất nhút nhát lúc đó cũng đâm ra can đảm. Trong các vở
kịch cũng như tiểu thuyết, ta vẫn chứng kiến một cách khoái trá và thiện cảm
những đôi trai gái chiến đấu cho mối tình của họ, nghĩa là cho quyền lợi của
chủng loại, và chiến thắng các người già cả chỉ lo cho quyền lợi cá nhân. Vì
cái nguyện vọng của đôi tình nhân đối với chúng ta hình như quan trọng hơn, cao
cả hơn và do đó chính đáng hơn mọi cái đứng ra cản trở nó, ngay trong cái phạm
vi mà chủng loại đáng kể hơn là cá nhân. Vì vậy, đề tài chính của mọi vở tuồng
vẫn là sự can thiệp của tinh thần chủng loại với mọi mục đích của nó, va chạm
với các quyền lợi riêng tư của các cá nhân được đề ra và do đó đe dọa phá hoại
hạnh phúc của họ. Thường thì nó thắng, và điều này là thỏa mãn người xem vì nó
phù hợp với công lý nên thơ, vì họ cảm thấy rằng các cứu cánh của chủng loại
quan trọng hơn các cứu cánh của cá nhân nhiều.
Vì
thế cho nên, khi chung cuộc, trong lòng thư thái, người xem từ giã đôi tình
nhân đội vòng chiến thắng, chia sẻ với họ cái ảo tưởng là đã xây dựng hạnh phúc
riêng cho họ, trong khi chính ra họ đã hy sinh hạnh phúc của họ cho quyền lợi
chủng loại, trái hẳn với ý kiến của các người già cả thấy xa. Trong vài vở
tuồng đi lệch thường tình, người ta thử đảo ngược tình trạng và đặt ép hạnh
phúc trên đầu các cá nhân bất chấp các ý định của chủng loại; thì người xem lại
cảm thấy cái đau đớn mà tinh thần chủng loại đang đau, và ấm ức trước cái lợi
mang đến cho các cá nhân. Tiêu biểu cho loại này, tôi có vài vở kịch ngắn rất
quen thuộc như Nữ hoàng mười sáu (La Reine de seize ans) và Môn đăng hộ
đối (Le mariage de raison)
Trong
các bi kịch diễm tình, đôi tình nhân, vốn dĩ là công cụ của tình thần chủng
loại, thường chết đi khi mà các hy vọng của chủng loại bị tiêu tan, chẳng hạn
như trong Roméo và Juliette, Tancrède, Don Carlos, La
Fiancée de Messine.
Bạn có người yêu chứ? Nếu có, bạn nghĩ là mình đang yêu "bằng quả tim" thôi, hay đó là chủng loại?
Trả lờiXóaGiải thích từ ngữ: Cứu cánh Là một từ rất hay bị dùng sai, nó có nghĩa đơn giản là mục đích sau cùng.
Trả lờiXóa